Transfomatie van de religie - Toenemende nadruk op Spiritualiteit
Op uitnodiging van de Tilburg School for Catholic Theology en het Centrum voor Sociale Leer van de Kerk (Vogelenzang) sprak de bekende theoloog en priester Tomas Halik op 22 maart 2016 over de toekomst van het christendom in een seculiere wereld.
Op dit ogenblik kent die transformatie drie hoofdvormen: de transformatie van de religie in een politieke ideologie, de transformatie van de religie in een filosofische hermeneutiek en fenomenologie, en de transformatie van religie in spiritualiteit..... Over het laatste schrijft Halik:
De derde transformatie van religie omvat de toenemende nadruk op spiritualiteit, in het bijzonder op mystiek, als religieuze ervaring. De groeiende interesse in spiritualiteit sinds de jaren zestig van de twintigste eeuw was een reactie op zowel de koude rationaliteit van de technologische beschaving als op het spiritueel zouteloze aanbod van de christelijke kerken. De syncretische vermenging van oosterse mystiek en psychologie die ‘new age’ werd genoemd, is als golfbeweging over haar top heen en de spiritualiteit zoekt nieuwe wegen. Sommige christelijke denkers behoren nu tot de invloedrijkste auteurs van spirituele literatuur, zoals bijvoorbeeld Thomas Merton, Henri Nouwen en Anselm Grün.
Een theologie die gebruikmaakt van de bronnen van de christelijke mystiek is in staat om mensen aan te spreken tot voorbij de zichtbare grenzen van de kerk. Er zijn veel mensen van wie we zouden kunnen stellen dat ze ‘zoekend’ zijn en die van zichzelf meestal zeggen dat ze nergens in geloven maar wel spiritueel zijn. Sommigen van deze groep zijn voormalige praktiserende christenen die afscheid hebben genomen van hun kerk (zij hebben deze officieel verlaten of onderhouden er hooguit nog een passieve relatie mee), maar die niet gestopt zijn ‘gelovigen op hun eigen manier te zijn’. Die mensen vormen nu een diffuse kerk in het Westen, een kerk die wel eens meer aanhangers zou kunnen hebben dan de kerk van de ‘praktiserende christenen’. Paus Benedictus heeft kennelijk ingezien dat als de kerk zich uitsluitend met de ‘praktiserende christenen’ zou associëren, ze al snel in een sekte zou veranderen. Daarom drong hij er bij de kerk op aan hetzelfde te doen als de Joden deden in de tempel van Jeruzalem: een ‘voorhof der heidenen’ openstellen voor hen die zich niet volledig identificeren met de leer en de praktijk van de kerk maar desalniettemin ‘belangstelling voor religie’ hebben.
Paus Franciscus’ pontificaat lijkt vervolgens niet alleen ruimte te bieden voor ‘vrome heidenen’, maar ook voor ‘ex-katholieken’. In zekere zin vormt de toekomst van de kerk de toekomst van de westerse beschaving. Deze toekomst hangt in belangrijke mate af van het feit of de kerk zal inzien dat haar een nieuwe taak wacht naast de pastorale zorg voor de gedisciplineerde parochianen of de ‘blijvers’ en de klassieke missionering, namelijk de begeleiding van spirituele zoekers in dialoog. Dit verschilt van de klassieke missionering die erin bestaat om de ‘zoekenden’ binnen de kerk te brengen en hen binnen de bestaande institutionele en intellectuele grenzen van de kerk te duwen. In plaats daarvan wordt geprobeerd die grenzen te verruimen en de schatten van de kerk te verrijken met de ervaringen van hen ‘die niet onze weg gaan’.
Een nieuwe ecclesiologie zou gebaseerd moeten zijn op Jezus’ vastberaden antwoord aan de discipel die naar een monopolie op de waarheid verlangde: ‘Wie niet tegen ons is, is vóór ons’. Deze nieuwe ecclesiologie zou kenotisch van aard moeten zijn en om het even welk nostalgisch verlangen naar een ‘massakerk’ moeten laten varen. Ze zou afstand moeten nemen van ideeën over de kerk als een sekte die een tegencultuur vormt tegen de hedendaagse samenleving, en van een model van een kerk die onkritisch conformistisch is in haar houding ten opzichte van de meerderheidsmaatschappij. Voordat de kerk de deuren kan openzetten, zullen de christenen eerst hun geest moeten openzetten. Een ‘nieuwe evangelisatie’ zal alleen werkelijk nieuw zijn als ze wordt voorafgegaan en vergezeld door een bescheiden zwijgen en een aandachtig luisteren – een contemplatief lezen van de ‘tekenen van de tijd’.
Het artikel van Tomás Halik is getiteld: De tekenen van de tijd lezen. Christendom tussen seculariteit en post-seculariteit. Op uitnodiging van de Tilburg School for Catholic Theology e het Centrum voor Sociale Leer van de Kerk (Vogelenzang) sprak T.Halik op 22 maart 2016 over de toekomst van het christendom in een seculiere wereld. U vindt de hele tekst in het Zomernummer van het Tijdschrift voor Theologie 2016.